Usurbilgo Toponimia

Usurbil´go Belmonte

Hiribilduari Gaztelako erregeak emandako izena

Usurbili hiribildua osatzeko baimena ematen dion hiri-gutunean «que haya nombre “Belmonte de Usúrbil”» agintzen du Gaztelako erregeak. Usurbil beste izenik ez zuen izango herriak orduan ere, baina eskas iritzita edo, halako jasotasun bat eman nahi izango zion. Halaxe zen ohitura garai haietan. Belmonte, beharbada, leku agerian eta ederrean zuelako kokaleku; edo, seguruago, txiripa hutsez.

Geroztik ia erabilpenik izan ez duen izena da, eta, gaur egun, Kalezarretik kanpo jende gutxik jakingo duena. Luis Murugarrenek testigantza baten berri ematen digu: “desque tiene uso de razón siempre ha oydo nombrar Villa de Usúrbil, aunque tiene noticias que algún tiempo se llamava esta población Belmonte Usúrbil” 1576 aldera jaiotako gizonak, Sebastián de Berridik omen dio hori. (1)

“Bada beste kontu bitxi bat ere: Usurbili ezarri zioten izena, erantsi zioten izena, hiribildu egin zutenean. Izan ere, ez al da izen bitxia ”Belmonte de Usurbil” delakoa? Esango nuke! Izen arrotza, gainera! Julio Caro Barojak emango digu horren berri:

La determinación del nombre es imperativa en los textos de las Cartas Pueblas. La Suerte del mismo nombre, fluctuante. Se ha borrado de la memoria del común de las gentes que Vergara fuera “Villanueva”, que Deva fuera “Monreal”, que Azpeitia fuera “Salvatierra de Iraurgui”, que Azcoitia fuera “Miranda”, que Zumaya fuera “Villagrana”, que Usúrbil fuera “Belmonte”, que Orio fuera “Villareal de San Nicolás” y que Rentería fuera “Villanueva de Oyarzun”. En cambio, han subsistido “Villareal de Urrechua” y “Villabona”, como también, siguiendo otro principio, el de escoger el nombre de una ciudad grande para la puebla nueva, ha quedado el nombre de Tolosa; y, en fin, ”Segura” es nombre romance que se ajusta, asimismo, a este sistema feudal de denominaciones.” (2)

Hiri izendatzearen seigarren mendeurrena (1371-1971) ospatzeko Udalak argitaratu zuen liburuan, On Manuel Lekuonak hiri-gutuna euskaratu egin zuen. Erabili zuen euskara ederrak behar zuen tornua ematen dio testuari, bai hizkeraz, bai grafiaz. Honaxe ekarri dugu zuen gozagarri.

«ENRIKE, Jaungoikoaren graziaz Kastilla'ko etab Errege naizen onek... Usurbil'go San Salbador deritzan Kolazioko biztanle, bizilagun ta parrokizaleoi. Bizi zeraten etxeak banatuak eta elkarrengandik urruti dituzutela aditzera eman didazute; eta beragatik Kolazio ortan Erri Bildua egin nai dezutela, bere buruaren jabe izan dedin, orla, alkarren ondoan bizi izanik Nere serbitzua obeto egin dezazuten.

Ori dala-ta, zueri mesede ta on egiteagatik, auxe erabaki det:

Zuek, Usurbil'go San Salbador deritzan Kolazioko biztanle, bizilagun eta parrokizaleok egin dezazutela, San Salbador deritzan Kolazio ortan, bere buruaren jabe izango dan Erri, berezi, bildu ta ormaduna;

eta izena, «Usurbil´go Belmonte» izan dezala;

eta leendikan dituzuten muga berak izan ditzala bere muga;

eta leengo usadioak izan ditzala bere usadio;

eta ez dedilla izan, beste iñungo erriren juridizioko, bere juridizioko baizik;

eta ormaz inguratu dezazutela, nai dezuten bezela, al dezutenean;

eta zuen Erri ortan ipiñi ditzazutela eta izan, zuen Alkate ta Probestu ta Juradu ta Ixkribau eta gañerako Kargodunak, Errian konbeni edo bearko dituzuten bezela;

eta zuek, eta Kargodun oiek, eta Erriko Gizon Onak eta Erriko Batzarrak, izan dezazutela zeuren eskutik zeuren Juridizioa, naiz Lege-Auzitarako, naiz Gaizkille-auzitarako;

eta izan dezazutela, Donostia'k duan Forua bera, eta Donostia'k dituan bereizkuntza ta askatasun eta usadio on eta oitura on guztiak berdin-berdin;

eta erabilli ditzazutela guzti oiek, Donostia'n erabiltzen dituzten erarik onenean bezelaxe;

eta etzaiteztela joan, ez Donostia'k, ez beste iñungo errik eska lezaizuteken serbitzutara, ez orain, ez gero, Nere ondoren etorri litezken Erregeen izenean, Nik Neronek eskatuta bakar-bakarrik baizik, naiz Donostia'k, naiz zuek, egin dezaiguzutela Neri edo Nere ondoren etorri litezken Kastilla´ko edo Leon´go Erregeai, Donostia´ko Errian edo inguruko gure Errietan, egitea agindua dagon gauzetan.

Eta Gure Idazki onen bidez, edo-ta onen bir-idazki eskribuz egindakoaren bidez, aginduz agintzen diogu, Gipuzkoa'n daukagun «Adelantado» Nagusi dalakoari, eta berdin aren mendeko Merio guztiai, eta berdin baita Donostia'ko Justizi Jaun guztiai, eta gañerako inguruko Justizi Jaun, Alkate, Juradu, Juez, Merio, Probestu, eta gañerako, Gure Erreinuko Uri ta Errietako ofizial guztiai, Gure Idazki au, naiz beronen bir-idazki, esan bezela, ziñatua ikusten dutenai, begira dezaizutela, Usurbil'go Belmonte'ko erritarroi, Donostia'ko eta Donosti-inguruko erritarrai begiratzen dieten bezelaxe, bai Juridizio, bai Justizi, bai Foru, bai Oitura Onai dagozkien gauza guztietan, eta babestu eta anpara zaitzatela, gaur Nik ematen dizutedan Nere Idazki onen indarrez, eta ez dezatela egin berak, eta ezta beste inori egiten utzi ere Gure Idazki onen aurka ezertxo, ez iñun, ez iñola; baizik-eta iraun dezala beti, orain duan indar osoan; eta iñor, Nere Idazki onen aurka ezertxo ere egiten ausar baledi, izan dezala Nere aserrea, eta paga dezaidala, Nere Gordairuarentzat, Kastilla'ko milla dobla urrezko, eta ortaz gañera zueri ere, egindako kalte guztiaren bi alako.

Eta Nere Mesede-Idazki au ematen dizuet, berunezko Nere sigilluz sigillaturik.

Toro'ko Errian, Kastilla'ko Batzar Nagusietan, 1371gn Agorra'ren 11'n.”

ERREGEAK» (3)

Oharrak:

(1) Usurbil, Luis Murugarren, Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, Donostia, 1974 (96 or.)

(2) ZUBIETA, mila urteko herria, Joxe Ramon Zubimendi, Noaua! Kultur elkartea (Usurbil), 2000 (87 or.)

(3) Usurbil 1371-1971, Askoren artean, Usurbilgo Udala, 1975 (11 or.)

Toponimoa: Belmonte de Usurbil